Tenkid etmek…

İki hafta önce takdir etmek üzerinde durmuştuk. Bu yazımızda ise tam tersi olan tenkid etmek üzerinde duracağız. Tenkid etmek insanlar arasında çok yaygındır. Öyleyse, tenkidin nasıl yapılması gerektiğini , doğru ve yanlış olan tenkid şekillerini bilmeliyiz.

Tenkid iki türlüdür; yapıcı ve yıkıcı tenkidler. Eğer doğru tenkidin nasıl yapıldığını bilmezsek  bilmeyerek yıkıcı tenkide yönelebiliriz. Çünkü insan fıtraten yıkıcı tenkid yapmaya meyillidir. Eğer insanlar olumlu, yapıcı tenkid yapmayı öğrenip tatbik etmezlerse otomatik olarak yıkıcı tenkide yönelirler. Zira kötü olan şeyleri öğrenmeye ihtiyacımız yoktur, onlar nefsimizde zaten vardır.

Tenkid; yanlış bir hareket, söz ve davranıştan dolayı yapılır. İşte bu tenkidin nasıl ve ne için yapıldığı önemlidir.

Olumlu, yapıcı tenkid; yanlışı yapan kişiyi sevdiğimizden ve onun daha iyi olmasını arzu ettiğimizden yapılır. Onun bu yanlışından dolayı insanlar arasında veya toplum içinde kötü duruma düşmesini önlemek ve o yanlışı düzeltmesi maksadı ile yapılır. Maksat, o kişinin iyiliğidir. O yanlışı düzeltsin, ta ki toplum içinde kötü duruma düşmesin veya düşmüş ise çıksın ve kurtulsun. Bunun altında ona olan sevgimiz ve iyi niyetimiz yatmaktadır.

Mesela; baba, az ders çalışan oğlunu az çalıştığından dolayı ikaz eder, tenkid eder; maksadı oğlunun daha iyi olması ve kötü durumlara düşmemesidir.

Mesela; adam içki içiyor. Bu yüzden hasta olabilir, aile hayatı bozulabilir, kaza yapabilir,cinayet işleyebilir ve hakeza. Sen de onun iyiliği için içmemesini söylüyorsun. Bu yapıcı bir tenkiddir ve karşımızdakinin iyiliği içindir.

 İşte bu tarz yapıcı tenkidler her fırsatta yapılmalıdır. Ancak uygun sözlerle, uygun yer ve zamanlarda yapılmasına dikkat edilmelidir. Yoksa kaş yapayım derken göz çıkarılabilir.

İşte, çevresindekilere karşı böyle olumlu tenkidde bulunanlar, onların daha iyi olmaları için gayret eden, olgun, aklı başında ve o toplumun güzel insanlarıdır. Bunun için böyle insanların kıymetlerini bilmeliyiz.

Bir de toplumumuzda maalesef arzu edilmeyen yıkıcı tenkid vardır. Bu tenkid tarzı çok yaygındır. Çünkü olumlu tenkidi yapabilmek için bilgili, olgun, kâmil bir insan olmak gerekirken; yıkıcı tenkidi yapmak için tam tersine, kâmil ve olgun bir insan olmamak gerekir. Çünkü bu yıkıcı tenkid işi, cahil, seviyesi düşük ve insanların iyi olmalarından rahatsız olan ve onların kötü olmalarından zevk alan aşağı insanların işidir.

Saatlerce uğraşıp yemek yapan ve  önüne koyan bir hanıma “bu olmamış” demek onun bütün hevesini kırıp, moralini hiçe indirmektir. İlla tenkid edeceksen “ güzel olmuş amma şöyle yaparsan daha da güzel olabilir” gibi güzel ve kırıcı olmayan sözlerle yapıcı tenkid yapmalısın. O zaman bu gün iyi yapamadıysa da bundan sonra yapabilmek için gayret eder.

Dışarıda nice zahmetlere katlanıp evini geçindiren bir adama evin hanımı bir isteği yerine gelmedi diye ver yansın ederse ve “senin neyini gördüm ki” derse bu o adamı bitirir ve bu söz sebebi ile o kadının kırk yıllık ibadet sevabı silinir ki bu hadis-i şerif ile sabittir.

 Demek yıkıcı tenkid insanları ve toplumu bitiren, mahveden kötü bir haslettir.

Olumlu ve yapıcı tenkid insanların daha başarılı olmalarını sağladığı gibi eksiklerini gidermeleri içinde çok önemlidir. Bunun için bir toplumda olumlu tenkid yapanlara çok ihtiyaç vardır. Yıkıcı tenkid ise; insanın hevesini kıran, çalışma ve başarma azmini yok eden kötü bir haslettir.

 Bunun için çocuklarının, ailesinin başarılı ve mutlu olmasını isteyen anne- babalar çocuklarının olumlu yönlerini ve başarılarını takdir ederler, eksik taraflarını ise olumlu tenkidlerle gidermeye çalışırlar. Onların heveslerini kırmadan teşvik ederler.

Akıllı idareciler de; bakandan müdüre kadar, idare ettikleri kişilerin başarılarını açıktan takdir ederler. Eksik taraflarını ise uygun bir tarz ile, uygun yer ve zamanda söyleyerek gidermeye çalışırlar.

Akılsız ve cahil olan anne-babalar da çocuklarının başarılarını takdir etmedikleri gibi onları yerli yersiz tenkid ederek heveslerini kırarlar ve onların çalışma, başarma azimlerini ve heveslerini yok ederler. Bu durumda  gerçekten de çocuklarının başarısızlığına sebep olurlar. Suç kendilerinde olduğu halde bunu da çocuklarına yıkarlar. Gerçekten cahille uğraşmak zordur. Bir alim demiş ki “ beni ancak cahiller yener”

İnsanlara iyisin ,iyisin diye teşvik edildikleri zaman iyi oldukları, kötüsün, kötüsün dedikçe de kötü oldukları çok sık görülmektedir. Bunu için takdir etmeyi bilelim, uygun yer ve zamanlarda yapıcı tenkid yapalım, yıkıcı tenkidden de şiddetle kaçınalım.